بررسی چالش‌های و راهکارهای حل بحران آب در نشست تخصصی مهندسی آب
نشست تخصصی مهندسی آب به‌مناسبت ۱۳ اسفند روز ملی آب با شعار «آب برای صلح» با حضور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، مدیرکل آب و فاضلاب آذربایجان شرقی و جمعی از اساتید، دانشجویان و پژوهشگران مهندسی آب در تالار شهید باکری دانشگاه تبریز برگزار شد.
مصرف 93 درصد از آب‌های تجدیدپذیر در کشور
به گزارش روابط عمومی دانشگاه تبریز، مهندس یوسف غفارزاده مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی طی سخنانی در ابتدای این نشست اظهار کرد: اهمیت آب بر هیچ کس پوشیده نیست و تمدن و آینده‌ی ما به آب وابسته است و شعار همیشگی ما این است که آب میراث پدران ما نیست بلکه امانت آیندگان است و اگر اعتقاد داریم آیندگانی وجود دارند، حتما باید در حفظ آب کوشا باشیم.
وی در خصوص آخرین وضعیت آبی استان گفت: ما در حال حاضر از ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب تجدید پذیر سطحی و زیرزمینی، ۹۳ درصد معادل ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون متر مکعب را مصرف می‌کنیم و این در حالی است که میانگین مصرف جهانی آب‌های تجدیدپذیر حدود ۴۰ درصد است.
وی ادامه داد: متاسفانه ما هیچ ارزش افزوده‌ای از آب نداریم به‌طوریکه متوسط ارزش افزوده‌ی جهانی ۲.۵ دلار ولی ارزش افزوده‌ی ما ۲۳ سنت می‌باشد.
رودخانه‌ی مرزی ارس محلی برای دوستی، رفاقت و محبت
مهندس غفارزاده با اشاره به شعار امسال روز ملی آب «آب برای صلح» خاطرنشان کرد: علی‌رغم اینکه اکثر رودخانه‌های مرزی و مشترک بین کشورها محلی برای منازعه است، رودخانه‌ی مرزی ارس که با سه کشور و یک جمهوری خود مختار مشترک است، نه تنها موجب تنش و منازعه نشده، بلکه محلی برای دوستی، رفاقت و محبت نیز شده است.
وی یادآور شد: برگزاری جشن مشترک ۵۰ سالگی سد ارس که ۵۲ سال قبل احداث شده نشانه‌ای از این دوستی و محبت است. بنابراین ما می‌توانیم با برقراری تعامل، بهترین بهره برداری را داشته باشیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی با اشاره به افتتاح سر قیزقلعه‌سی ظرف چند ماه آینده اظهار کرد: سد بررگ قیزقلعه سی که توان تنظیم ۲ میلیارد مکعبی رودخانه‌ی ارس را دارد، با استفاده از تخصص مهندسان داخلی و به‌عنوان سد مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان ظرف چند ماه آینده به بهره‌برداری خواهد رسید و تصمیم داریم این سد را «سد وحدت» نام‌گذاری کنیم.
وی با اشاره به تاثیر رخداد‌های طبیعی در کاهش آب نیز گفت: درست است که ما نباید همه‌ی مشکلات را گردن طبیعت بیندازیم اما آیا موضوعاتی چون تغییر اقلیم، گرمایش زمین و تبخیر آب اتفاق نمی‌افتد؟ افزایش ۲.۵ برابری درجه‌ی دما باعث تبخیر برف و نفوذ در کوه‌ها و مراتع و در نهایت کاهش یک چهارمی پوشش برف استان نسبت به یک ماه قبل شده است. بنابراین تغییر اقلیمی کار ما را سخت کرده ولی با این وجود ما معتقدیم حتما کاستی‌هایی در مدیریت بهره‌برداری آب وجود دارد.
مهندس غفارزاده در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: این که گفته می‌شود اگر میزان مصرف ۹۳ درصدی آب‌های تجدید پذیر به ۴۵ درصد برسد، موجب ایجاد پایداری آب می‌شود، حرف درستی است اما آیا این کار ممکن است؟ آیا در صورت کاهش مصرف آب، کشاورزی، شرب و صنعت دچار مشکل نمی‌شوند؟ لذا این کار نیازمند برنامه‌ریزی مدون و بودجه‌ی کافی است که در عین کاهش مصرف آب، مشکلی هم به وجود نیاید.
سدسازی‌های ترکیه و تاثیرات آن بر کاهش ظرفیت آب استان
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر سدسازی‌های ترکیه و تاثیرات آن بر کاهش ظرفیت آب استان نیز گفت: باتوجه به اینکه آب از ترکیه عبور می‌کند، این کشور یک کشور بالادستی تلقی می‌شود و با توجه به اینکه تمامی پروتکل‌های مشترک ما از ۵۰ سال قبل تاکنون فقط با کشورهای مجاور بوده و نه با کشور بالادستی، بعد از سفر رئیس جمهوری ترکیه به جمهوری اسلامی ایران و طرح موضوع توسط ریاست محترم جمهوری، برای اولین بار مقرر شد کمیسیون مشترکی بین دو کشور برای حل این موضوع تشکیل شود که قدم بسیار مثبتی بوده و امیدواریم به نتایج مثبتی برسیم.
وضعیت انتقال آب رودخانه‌ی ارس به دریاچه‌ی ارومیه
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی همچنین در خصوص آخرین وضعیت انتقال آب رودخانه‌ی ارس به دریاچه‌ی ارومیه اظهار کرد: حق آبه‌ی آذربایجان شرقی برای انتقال آب ارس به دریاچه‌ی ارومیه ۱۸۶ میلیون متر مکعب است. این پروژه آب شرب ۱۱ شهر و ۳۰۰ روستای مسیر در مجموع آب شرب حدود ۳ میلیون نفر را برای دراز مدت تامین خواهد کرد و در حال حاضر ۳۵ کیلومتر از این پروژه‌ی ملی تکمیل شده و ۱۱۰ کیلومتر باقیمانده نیز ظرف سه سال آینده تکمیل خواهد شد.
متوسط بارندگی کشور یک سوم میانگین جهانی است
مدیرکل آب و فاضلاب آذربایجان شرقی نیز گفت: متوسط بارندگی کشور و جهان در هر سال آبی به ترتیب ۲۵۰ میلی‌لیتر و ۷۵۰ میلی‌لیتر است و ما جزو کشورهای خشک و نیمه خشک محسوب می‌شویم. البته کشورهای دیگری نیز هستند که در وضعیت بدتری نسبت به ما قرار دارند.
مهندس محمد خانی ادامه داد: این آمار می‌طلبد که ما بیش از سایر کشورها در بحث بهینه‌سازی و رعایت الگوی مصرف فرهنگ‌سازی کنیم.
وی با بیان اینکه شاخص ملی متوسط مصرف آب شرب بازای هر نفر در هر شبانه روز ۱۵۰ لیتر است، افزود: متاسفانه ما در اکثر مصارف جزو جمعیت پرمصرف محسوب می‌شویم به‌طوریکه متوسط مصرف ما در سطح استان بالای ۲۰۰ و در تبریز بالای ۲۳۰ لیتر می‌باشد.
اختلاف ارتفاع در نقاط مختلف تبریز و ناهمواری، منجر به قطعی آب می شود
مدیرکل آب و فاضلاب آذربایجان شرقی خاطرنشان کرد: در حال حاضر ۳۰۰ هزار مترمکعب در روز در تبریز آب مصرف می‌شود و با توجه به اختلاف ارتفاع در نقاط مختلف تبریز و ناهمواری، منجر به قطعی آب می‌شود.
وی تاکید کرد: مصارف غیر معمول آب در تبریز موجب تغییر هیدرولیک جریان آب شده و در صورت بروز قطعی، موقتی بوده و ربطی به خشکسالی ندارد و اگر شهروندان عزیز ۲۰ درصد از مصرف روزانه‌ی آب را کاهش دهند، قطعا مشکلات فعلی رفع می‌شود.
مهندس خانی در خصوص اتفافات تابستان امسال و قطعی چند روزه‌ی آب برخی مناطق تبریز نیز گفت: از حدود ۶۵ درصد آب زرینه‌رود، ۳۰ درصدش به چاه‌ها می‌رفت و ۳۵ درصد ایزوله بود و درصورت وقوع هرگونه اتفاق و خشک شدن یکی از منابع تامین، امکان رساندن آب از دیگر منابع وجود نداشت و اتفاقات مرداد ماه باعث شد کل تبریز را به زرینه‌رود وصل شود و نقاطی که وابسته به نهند بود، به چاه‌ها وصل شد و در حال حاضر کل مناطق تبریز بدون سد نهند نیز آب دارد و تاثیر این موضوع در تابستان نمود پیدا خواهد کرد و آب سد نهند برای تابستان حفظ شده است.
وی افزود: در طول ۶۵ سال اخیر کلا ۱۰۰ حلقه چاه در تبریز ایجاد شده بود در حالیکه تنها در پنج سال اخیر ۵۵ حلقه چاه جدید ایجاد شده است و با توجه به ضرورت رعایت حریم ۴۰ کیلومتری، دیگر امکان احداث چاه جدید و حتی سد جدید وجود ندارد.
کاهش بارندگی و افزایش جمعیت
مدیرکل آب و فاضلاب آذربایجان شرقی در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد: حدود نیم قرن پیش به‌ازای هر ایرانی، ۶ هزار متر مکعب آب قابل شرب در دسترس بود که اکنون به یک‌هزار و ۵۰۰ رسیده است. این کاهش به علت کاهش بارندگی و افزایش جمعیت است و بقیه مربوط به تغییرات اقلیمی است.
وی ادامه داد: قرار نیست به تناسب افزایش جمعیت و کاهش بارندگی، به دنبال ایجاد تاسیسات جدید برویم. چراکه این کار درست نیست و ما باید تمام زیرساخت‌های فعلی را به سمت رعایت الگوی مصرف (از جمله تفکیک مصارف شرب، کشاورزی و صنایع) سوق دهیم.
مهندس خانی تاکید کرد: علی‌رغم انجام مطالعات کافی و طرح‌های مختلف، هر کارشناس به زعم خود کار کرده و موضوعاتی چون آمایش سرزمینی، جمعیت پذیری و … در شهر و روستاها نادیده گرفته شده است.
وی در ارتباط با میزان فرسودگی تاسیسات استان نیز گفت: متاسفانه حدود ۲۰ درصد شبکه‌ی ما فرسوده است و باید سالانه در شهرها حدود ۴ درصد تجهیزات تغییر کند که در شبکه‌ی تبریز تنها ۲ درصد اتفاق افتاده است.
از دست دادن آب مساوی ست با از دست دادن امنیت غذایی
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشکده‌ی کشاورزی دانشگاه تبریز نیز گفت: متاسفانه تاکنون همیشه بجای حل مشکلات، دنبال مقصر بودیم و همیشه طبیعت را مقصر می‌دانیم و مدیریت ضعیف مصارف خود را گردن طبیعت انداخته‌ایم و هیچ وقت نپرسیدیم که چرا باید ۹۰ درصد از آب تجدید پذیر ما مصرف شود.
دکتر احمد فاخری فرد ادامه داد: باید باور داشته باشیم که اگر آب را از دست بدهیم، امنیت غذایی را نیز از دست خواهیم داد. لذا ما نباید از واردات برخی محصولات آب بر اکراه کنیم و باید تا زمانی که منابع آبی ما جان تازه بگیرد کشت این محصولات را انجام دهیم.
هیچ جایگزینی برای آب‌های زیزمینی وجود ندارد
وی افزود: ما سا‌ل‌ها شعار دادیم و هیچ کدام از این شعار‌ها افاقه نکرده است. اگر بیش از حد از آب‌های زیرزمینی استفاده کنیم، هیچ جایگزینی برای این آب‌ها وجود ندارد و تا زمانی که آب در اولویت وزارت جهاد کشاورزی قرار نگیرد، هیچ امیدی برای بهبود نیست.
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشکده‌ی کشاورزی دانشگاه تبریز با بیان اینکه کاهش مصرف آب کار ساده‌ای نیست، افزود: ما در بحث کاهش مصرف با مردم سروکار داریم و باید معیشت جایگزین تعیین شود.
وی در خاتمه اظهار کرد: برخلاف تصور عده‌ای که باروری ابرها را یک کار فانتزی می‌دانند، ما نیز باید به این سمت حرکت کنیم. عربستان کشوری است که به‌صورت محفیانه به باروری ابرها اقدام کرده و دلیل بارش باران و برف نیز همین موضوع است و ما نیز باید به این سمت حرکت کنیم.
نظر شما :