در نشست علمی وحدت حوزه و دانشگاه مطرح شد؛
دوگانه «علم و دین» یک مسئله معرفتی و معرفت‌شناختی
نشست علمی "فراتر از علم و دین ، فراتر از حوزه و دانشگاه"، با حضور دکتر علی‌رضا شجاعی‌زند، استاد دانشگاه تربیت مدرس در دانشگاه تبریز برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه تبریز، دکتر علی‌رضا شجاعی‌زند، استاد دانشگاه تربیت مدرس در این نشست گفت: حرف اصلی بنده در این نشست، این است که وقت و انرژی خود را صرف حل مسائل دیگران نکنیم، مسئله ما نه «علم و دین» است و نه «حوزه و دانشگاه»؛ مسئله ما «اسلام و مدرنیته» است.
وی در ادامه با بیان اینکه «علم و دین» و «حوزه و دانشگاه» تداعی‌گر یکدیگرند و واجد تناظرات و تشابهاتی هم هستند، اما از یک جنس نیستند؛ از عقبه و خاستگاه‌های کاملاً متفاوتی هم برخوردارند، خاطر نشان کرد: اما در یک چیز مشتر‌ک‌اند و آن این است که به هیچ رو قادر به تحلیل و تبیین آنچه امروز در فضای فکری-دینی جامعة ایران می‌گذرد، نیستند.
به گفته وی جامعه ما در دو سه دهة اخیر به سطح بالاتری از مسائل منتقل شده که بسیار فراتر از دوگانه علم و دین و حوزه و دانشگاه است.
وی ادامه داد: وضع و موضع ما در ایرانِ کنونی، هم متفاوت از غربِ مسیحی است و هم متفاوت از غربِ مدرن و ما تفاوت‌های مبنایی، تاریخی و میدانی با آنها داریم. به همین رو هم با مسائل و مسئله‌شناسی‌های متفاوتی روبرو هستیم.
مسئله ما «اسلام و مدرنیته» است
دکتر شجاعی‌زند، تاکید کرد: در غرب هم، «علم و دین» و «کلیسا و دانشگاه» زمانی موضوعیت داشته؛ است، اما سرگذشت و سرنوشت متفاوتی غیر از آن چه در ایران بوده پیدا کرده است. علم و دین برای ما هیچگاه مسئله نشد؛ چرا؟ چون یک زمینة از اساس مسیحی و غربی داشته است.
به گفته وی حوزه و دانشگاه اما وضعیت متفاوتی دارد و برای ما مسئله شد. حوزه و دانشگاه برای ما ناشی از یک مسئله‌آفرینیِ غربی است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگر سخنان خود با بیان اینکه دوگانه «علم و دین»، یک مسئلة معرفتی و معرفت‌شناختی است، یادآور شد: ریشه آن بیش و پیش از مدرنیته، در مسیحیت بوده است. یعنی اولاً مربوط به آموزه‌های عقل‌گریز مسیحی است و ثانیاً مربوط به مداخلات نابه‌جای کلیسا در ساحت عقل و علم. این مسئله بی‌آن که حل شود، به سبب چیره‌شدن جریان مدرن و عقب‌نشینی‌های عمومیِ دین در غرب،خودبه‌خود از موضوعیت افتاد و به حاشیه رفت.
به گفته وی علم و دین در خارج از جهانِ مسیحی و غربی، خیلی موضوعیت پیدا نکرد و تبدیل به یک مسئله جدی نشد؛ چون زمینه‌ای نداشت. اما از آنجا که غرب همواره برای جوامع دیگر یا مسئله‌آفرینی کرده و یا مسائلش را به آنها منتقل نموده است، از جاهای دیگر هم سردرآورده است.
وی در ادامه با اشاره به رابطه حوزه و دانشگاه گفت: دوگانة «حوزه و دانشگاه»، به‌ظاهر متناظر با علم و دین است و همین، برخی را به خطا انداخته و این را ادامه آن دیده‌اند؛ در حالی که از اساس متفاوت از هم‌‌اند.
وی افزود: برخلاف علم و دین که اصلاً مسئله ما نبوده و نیست؛ روحانی و دانشگاهی یا روحانی و روشنفکر، بیشتر مسئله ما است؛ یعنی در ایران و آن هم از مشروطه بدین‌سو، موضوعیت پیدا کرد. شاید هم در جایی به اندازه ایران موضوعیت پیدا نکرده باشد؛ آن هم به دلیل وجود دو جریانِ علمایی و روشنفکری قدرتمند بوده است و به دلیل همین سابقه و اثرگذاری بود که حضرت امام(ره) در اولین سال‌های برپایی جمهوری اسلامی، بر اتحاد حوزه و دانشگاه تأکید کردند و آن را به عنوان یک راهبرد مهم دنبال نمودند.
به گفته وی برجسته شدن این مسئله در ایران اولاً به دلیل قدرتِ کم‌نظیر حوزه‌های دینی و پایگاه اجتماعی روحانیت شیعه در ایران بوده است وثانیاً به دلیل وجود جریان اثرگذار دانشگاهیان به نحو عام و جریان قدرتمند روشنفکری در ایران به‌طور خاص بوده است.
این جامعه شناس در بخش دیگر سخنان خود گفت: همچنان که دقت‌های مفهومی در تمییز میان دوگانه‌های «سنت و مدرنیته» و «دین و مدرنیته» با «اسلام و مدرنیته» بسیار مهم و ضروری است، تمایزگذاری میان دوگانه‌های «علم و دین» و «حوزه و دانشگاه» و «اسلام و مدرنیته» هم ضروری و واجب است.
وی با اشاره به مهم‌ترین تفاوت «اسلام و مدرنیته» با «علم و دین» و «حوزه و دانشگاه» گفت: اولاً در موضوع و نوعیتِ آن است که واجد ابعادی فراتر از وجوه معرفتی و نهادیِ صِرف است،ثانیاً منبعث از مجموعه تحولاتی است که در موقعیتِ دین رخ داده است و بالاخره، مربوط به کشف و بروز ظرفیت‌هایی است در دین که در دهه‌های اخیر آشکار شده است.
به گفته وی هر سه جنبه اگر صائب باشد، نشان می‌دهد که طرف این دوگانه نه سنت می‌تواند باشد و نه ادیان دیگر، بلکه اینها تنها درباره اسلام مصداق دارد و موضوعیت پیدا کرده است. در این مصداق است که واژه «رویارویی»، معنا و موضوعیت پیدا می‌کند و صورت تام و همه‌جانبه به خود می‌گیرد و در میدان‌های مختلفِ فلسفی، گفتمانی، ایدئولوژیک و راهبردی حاضر می‌شود.
دکتر شجاعی‌زند، خاطر نشان کرد: پس مسئله امروز ما نه «علم و دین» است؛ که از ابتدا هم نبوده است؛ و نه «حوزه و دانشگاه» است؛ که از آن مرحله هم به میزان زیادی عبور کرده‌ایم. مسئلة ما در موقعیت کنونی، «اسلام و مدرنیته» است؛ آن هم در تمامی چهره‌ها و در تمامی ساحات و تمامی موقعیت‌های آن و به همین رو هم معتقدم که دانشگاه به همان اندازه درگیر این دوگانه است که حوزه درگیر است؛ که جامعه و عامه درگیر است که نظام حکمرانی ما و سیاست‌های توسعه ما درگیر است و فرق زیادی هم از این حیث با هم ندارند. لذا معتقدم که این دوگانه در درون حوزه و دانشگاه است و نه در میان حوزه و دانشگاه.
یکی از محورهای اساسی در اندیشه و خط مشی علمی حضرت امام خمینی(ره) تاکید بر وحدت همه اقشار به خصوص وحدت حوزه و دانشگاه
است
حجت الاسلام والمسلمین وحید علی محمدی ، معاون دفتر استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه های استان آذربایجان شرقی نیز در این نشست گفت: یکی از محورهای اساسی در اندیشه و خط مشی علمی حضرت امام خمینی(ره) تاکید بر وحدت همه اقشار به خصوص وحدت حوزه و دانشگاه بوده است که بر خلاف تصور دشمنان انقلاب که این یک مسئله تاکتیکی مقطعی است و لیکن این امر جزء سیاست های قطعی و واقعی امامین انقلاب بوده است.
وی در ادامه بهترین شکل وحدت حوزه و دانشگاه را توجه دانشگاه به ریشه های وابستگی نهاد دانشگاه در حوزه های فکری، معرفتی، فرهنگی و اجتماعی و توجه حوزه به گسترش قلمرو فکری و معرفتی متناسب با نیازهای انسان معاصر عنوان کرد و یادآور شد:وحدت آرمانی در عرصه فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با عنایت به نقش تعیین کننده این دو نهاد است.
به گفته وی توجه به نقش های مورد انتظار جامعه از حوزه و دانشگاه و پرهیز از یکسویه نگری در وحدت و توجه به معنویت و تهذیب در هر دو نهاد در کنار فعالیت های علمی از دیگر وظایف آنها می باشد.
لازم به ذکر است؛ نشست علمی "فراتر از علم و دین ، فراتر از حوزه و دانشگاه" توسط دبیرخانه دائمی وحدت حوزه و دانشگاه استان آذربایجان‌شرقی برگزار شد.
نظر شما :