نشست علمی« فرهنگ عمومی در آینه کتاب ائل ناغیل لاری» در دانشگاه تبریز برگزار شد

نشست علمی تحت عنوان« فرهنگ عمومی در آینه کتاب ائل ناغیل لاری» از سری نشست‌های موسسه تاریخ و فرهنگ ایران در محل تالار کاتوزیان دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تبریز، دکتر محمدعلی پرغو، رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، در ابتدای نشست، دکتر محمدعلی پرغو، رئیس مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران، با بیان اینکه فرهنگ عامه یا عمومی، فرهنگ رایج بین مردم است و به عنوان ماحصل تجربه سده‌ها به شکلی عموماً سینه به سینه منتقل شده است، آن را دربردارنده جهان بینی و روحیات مردمان دانست. به بیان وی، آذربایجان نیز از حیث ادبیات فولکلور دارای تاریخچه و منابعی غنی است که کتاب انتشار یافته از سوی مؤسسه با عنوان «آذربایجان ائل ناغیل لاری» نمونه مستندی در همین خصوص به شمار می آید که نه فقط روایت های مختلفی را گردآوری نموده بلکه همچنین تلاش داشته لهجه و گویش راویان را نیز ثبت و ضبط نماید. رئیس مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران با بیان تلاش و ممارست گردآورنده این مجموعه (آقای علی فلسفی) بر ضرورت توجه بدین حوزه به ویژه با توجه به هجمه‌های وارد بر آندر فضای مجازی اشاره نموده و خواهان اهتمام بدان مخصوصاً از سوی جوانان علاقه‌مند شد.

 علی فلسفی مردم شناس و گردآورنده اثر در سخنانی در خصوص معرفی این اثر گفت:  آنچه را تاریخ ثبت نکرده است، می توان در میان داستان‌های و متل ها یافت و از این نظر ادب عامه به عنوان روایت‌گر زندگی مردمان مختلف، نقش ویژه ای در مردم شناسی ایفا می کند.

وی در ادامه به نحوه شکل‎‌گیری اثر به طرحی کشوری اشاره نمود و خاطر نشان کرد: در سالهای 73 تا 74 از سوی پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی شکل گرفت و به گردآوری حدود 970 قصه در قالب 28 گزارش استانی انجامید که برخی از آنها به صورت کتاب هایی به زیور طبع آراسته شده اند. همان موقع در استان آذربایجان شرقی نیز قصه‌های آذربایجانی از حدود 20 روستا و شهر از مناطق مختلفی همچون میانه، مراغه، هشترود، مرند، جلفا، کلیبر، ورزقان و ... جمع شد. در این زمینه وی با جمع آوری حدود 137 قصه اشاره نمود. مرحوم حمید آرش آزاد نیز در پیاده‌سازی آنها نقش مهمی داشت و این قصه‌ها را از نوارهای کاست موجود با دقت تمام بر روی کاغذ منتقل نمود.

فلسفی سپس افزود: در این کار ضمن توجه و اهتمام جدی به ظرایف و لهجه‌های مناطقی که قصه‌ها در قالب زبان و گویش آنها بیان شده است، در گردآوری قصه‌ها به سراغ متخصصان قصه گوی مختلف رفته‌ایم که عمدتاً به غیر از چند استثناء، از میان مردان آذربایجانی بودند، هرچند عموماً در ایام قدیم این زنان و مادران بودند که قصه می‌گفتند، قصه گویان در بیان داستان‌ها، آزادی کامل داشتند و حدود 40 نوارکاست از آن مصاحبه ها بر جای مانده است. اینها فقط داستان‌هایی برای سرگرمی نیستند بلکه بر اساس توجه به ساز و کارهای روش تحقیق می تواند از منابع تحقیقاتی حوزه ادبیات شفاهی باشد. از امتیازات این مجموعه، تلاش برای حفظ لحن قصه‌ها بوده و اینکه سعی شده از آسیب های محتمل در این حوزه جلوگیری شود. یکی از آفات معمول این قبیل کارها آن بوده که قصه گو و راوی با دیدن قلم و کاغذ و یا دستگاه ضبط صدا و ملاحظه وضعیت مصاحبه ناخودآگاه موضع گرفته و لحن خود را تغییر می دهد که تلاش شده از این امر اجتناب شود. به دنبال این وضع از ساده نویسی نیز آن گونه که در آثار صبحی، درویشیان و صمد بهرنگی دیده می شود خودداری شده است. فلسفی در نهایت تصریح نمود که البته گردآوری قصه‌ها در جهان از اوایل سده نوزدهم مطرح بوده و حتی به اذعان زرین کوب سابقه آن در ایران بسی طولانی تر هم هست. در مجموع از کسانی همچون محمدرحیم نصرت الملوک ماکویی، علی اصغر مجتهد، سلام ا... جاوید، صمد بهرنگی، حسین فیض ا...، علی تبریزی، ناصر احمدی، پرویز ایلخانی زارع و ... می‌تواند به عنوان بخشی از افرادی نام برد که در این زمینه تلاش‌های مهمی داشته‌اند.

دکتر صمد رحمانی سخنران بعدی نشست بود که در باب قصه‌های عامیانه و جایگاه آن در فرهنگ صحبت کردند. ایشان در این زمینه بیان کردند که همه شاهکارهای ادبی ایران و جهان بر اساس ادبیات عامه و فولکلور شکل گرفته است؛ از ایلیاد و اودیسه گرفته تا شاهکارهای نظامی و افسانه گیلگمش و شاهنامه و نیز کتاب سینوهه پزشک فرعون. حتی رمان نویس های بزرگی از قبیل میجل آستوریاس، گابریل گارسیا مارکز، ماکسیم گورکی، لئو تولستوی و هانس کریستین آندرسن از این امر مستثنا نبوده‌اند. در روزگار نزدیک تر شاهکار حیدربابایه سلام از شهریار نیز از آن جمله است. این داستان‌ها در فولکلور هر فرهنگی و از جمله آذربایجان مهم بوده‌اند و لذا اغراق نیست اگر نقش آشیق‌ها را در ترویج باورها و ارزش های دینی همپای روحانیون برشماریم. دکتر رحمانی در نقد و پیشنهادی بر کتاب ائل ناغیل لاری گفت کاش می شد داستان‌های مختلفی که ذیل موضوع واحدی می گنجند، در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند مثلاً داستان‌های تاریخی و روایات کسانی چون شاه عباس، شاه اسماعیل، اسکندر ذوالقرنین در یک قسمت و ... داستان‌های مذهبی مثل خضر و سلیمان و نوح و یوسف و ائمه در قسمت دیگر و همین‌طور داستان‌های پهلوانی، داستان‌های حیوانات، داستان‌های اساطیری از قبیل ضحاک، سیاوش، و نیز داستان‌های شخصیت‌های ادبی و فلسفی مثل سعدی، خواجه نصیرالدین طوسی و ارسطو و ...

سخنران بعدی کاظم عباسی، فعال فرهنگی و نمادشناس، فرهنگ را وجه تمایز انسان از حیوانات برشمرد و اینکه فرهنگ چارچوبی است که عمدتاً در قالب آن زندگی می کنیم. فرهنگ به اندازه ای مهم است که حتی امور و پدیده‌های طبیعی نیز رنگ و بوی فرهنگ می گیرند. در روند جهانی شدن بخش مهمی از این فولکلور در ادبیات عامه جهانی در معرض نابودی قرار گرفته است که امروزه تلاش می شود آنها به عنوان دستاورد بشری حفظ شوند. کسانی همچون لوی استروس بر آن بوده‌اند که از اساطیر در فرهنگ عامه برای بازشناسی ذهنیت بشری استفاده نمایند. در ادامه وی برخی از ویژگی‌های فولکلور را این گونه برشمرد:-عمومی و عام بودن- شفاهی بودن و انتقال غیر رسمی آن- سیر تطور و تغییر در روایت آنها- خلاقیت و آفرینندگی آنها در زندگی مردم- مجهول و ناشناس بودن منشأ و ریشه آنها. به گفته عباسی، عناصر فولکلور می‌تواند به شکل سخن اعم از داستان و شعر و ... و نیز رفتار و یا عناصر مادی بروز و ظهور داشته باشد که البته گاهی نیز در عمل این‌ها در هم می آمیزند.

سخنران پایانی دکتر غفار عبدالهی بود که به اجمال به حدود 53 داستانی اشاره نمود که در آنها از شخصیت‌های تاریخی سخن به میان آمده است. به گفته وی برخی از این داستان‌ها به ویژه در مورد شاه عباس با مطالب مندرج در کتب تاریخی مانند آنچه در خصوص زندگی شاه عباس در کتاب تألیفی نصر ا... فلسفی آمده مشابهت هایی دارد و البته برخی نیز تفاوت‌هایی معنادار با آنها دارند که نشان می دهد در آنها جرح و تعدیل زیادی از سوی راویان صورت گرفته است. گاهی در بیان برخی از این داستان‌ها به نظر می‌رسد از الگو و تِم ثابتی استفاده شده که روایت و وصف حال پادشاهان پیشینی چون سلطان محمود غزنوی در قالب آنها روایت شده و برای بیان شرح وقایع مربوط به شاه عباس و دیگران هم از آن استفاده شده است. ظاهراً تجلی و نمود آرمان های عمومی و انتظارات از یک شاه ایده ال در این قصه‌ها تعیین کننده بوده است. از آن جمله می‌توان به خصایصی همچون عدالت ورزی، سخاوت و بخشندگی شاه، سرکشی و بازرسی امور به طور دقیق و جلوگیری از اجحاف ماموران و کارگزاران حکومتی به مردم، حضور شاه به‌طور ناشناس و با لباس مبدل در جامعه و نشست و برخاست وی با اقشار مختلف مردم و شنیدن شکایات و مطالبات آنها به طور مستقیم و استفاده از آن در اصلاح امور، مجازات خاطیان و تشویق و مکافات خادمان اشاره نمود، که در داستان‌های عامیانه آذربایجان در وصف شاهان آرمانی چون شاه عباس اول بکار رفته است.

این نشست علمی با اعطای لوح تقدیر به سخنرانان پایان یافت.